Hypes of toevoeging? Deel 1 – Vijfmansverdediging

Hypes in het voetbal?

Het voetbal is altijd in ontwikkeling. Enkele coaches lopen daarin voorop en bedenken wat. Anderen doen het na en soms zonder te weten wat eigenlijk de exacte achtergrond is en hoe de werking bedoeld is. Een aantal vernieuwende onderwerpen die de laatste jaren veelvuldig terug keren in (de media rondom) het voetbal zijn hier opgesomd.

• Vijfmansverdediging
• Overtal creëren
• De as  vol zetten met spelers (aanvallend en verdedigend)
• Zo veel mogelijk mensen voor het doel (aanvallend)

Deze wel of niet “gehypete” onderwerpen zal ik verdiepen. Wedstrijden feitelijk analyserend kwam ik tot de conclusie dat sommige nieuwere tactieken niet of nauwelijks wat toevoegen als je er met eenvoudige logica naar kijkt. In enkele gevallen zitten er duidelijke nadelen of risico’s aan. Zijn deze wel duidelijk en ingecalculeerd? Worden de ogenschijnlijke voordelen wel benut in de praktijk? Of is het niet verstandiger de conventionele tactiek van een kleine aanpassing te voorzien in plaats van een overstap te maken naar een zogenaamde modernere tactiek?

Intro vijfmansverdediging

Geen idee wanneer het zijn intrede deed (Van Gaal op het WK in 2014?), maar steeds meer ploegen verdedigen met 5 mensen naast elkaar. Iemand heeft het een keer bedacht. Ik heb me vaak afgevraagd wat de achterliggende gedachte is. Het lijkt voor mij van buitenaf om meer verdedigende zekerheid in te bouwen: ruimtes verkleinen en meer mensen in de as voor het doel. Wellicht zit er in sommige gevallen een diepere uitleg achter. Gaat het om wat het aanvallend of omschakelend brengt?

Verdedigende pluspunten

Gesproken in algemene bewoordingen vanuit simpele logica en onafhankelijk van de tactiek van de tegenstander, kan ik de volgende voordelen benoemen in verdedigend opzicht.

1. Met vijf verdedigers zijn de afstanden tussen hen te verkleinen als dezelfde ruimte verdedigd wordt als met vier verdedigers. Dan moet er wel gewerkt worden met defensieve zones en niet met mandekking. Een bal tussendoor steken, wordt dan een stuk lastiger evenals het maken van een actie tussen de verdedigers door. De ruimtes zijn daarvoor dan erg klein.
2. Een tweede voordeel kan zijn dat met dezelfde onderlinge afstanden de spelers wat breder te plaatsen zijn. Als een tegenstander de bal verplaatst, dan hoeft er minder afstand gekanteld te worden.
3. Het derde pluspunt is dat er met een back zijwaarts uit te stappen is terwijl de ontstane ruimte achter hem afgedekt wordt en tegelijkertijd toch drie verdedigers in het centrum voor het doel staan. Daarvoor is dan minder snel een inzakkende middenvelder nodig. Drie mensen in de as voor het doel zijn wel de norm in het voetbal op het hoogste niveau. Dat is hiermee zonder hulp van een middenvelder makkelijker in stand te houden.

Voordeel 1: Onderlinge afstanden kleiner

De breedte van een viermansverdediging is normaliter circa 30 meter. De onderlinge afstanden zijn dan dus 10 meter gemiddeld. Vijf mensen die dezelfde breedte verdedigen kunnen de onderlinge afstand dus verkleinen naar 7½ meter. In de praktijk is echter zichtbaar dat 5 verdedigers juist breder gaan staan en 40 meter pakken (vaak meer nog) tussen de beide backs. De gemiddelde afstand tussen de verdedigers blijft dus 10 meter of wordt zelfs groter.

Oordeel zelf kijkend naar een ploeg met een vijfmansverdediging. Onthoud dat de breedte van het zestienmetergebied 40 meter is. De afstand tussen de zijlijn en de zijkant van de zestien is circa 13 meter in het profvoetbal. Hoe ver staan beide backs uit elkaar?

Figuur 1: Viermansverdediging, ingezakt in compacte 1-4-4-2 met afstand circa 30m tussen de backs.

Figuur 2: Vijfmansverdediging, ingezakt in 1-5-4-1 met afstand circa 40m tussen de backs. Minder ruimte naar de zijkant, onderlinge afstand gelijk aan die bij vier verdedigers in het vorige figuur.

Voordeel 2: Minder afstand afleggen

Met dezelfde onderlinge afstanden (circa 10 meter) als bij vier verdedigers is met vijf man 40 meter breed te verdedigen in plaats van 30 meter. Voordeel 1 vervalt dan. Als de volledige verdediging naar links gekanteld staat, dan is de afstand tussen de rechtsback en de rechter zijlijn ongeveer 30 meter bij vier verdedigers. Met dezelfde onderlinge afstanden bij vijf defensieve spelers, wordt deze ongeveer 20 meter. Als het spel door de tegenstander verlegd wordt van zijlijn naar zijlijn, dan is de verplaatsing dus nog maar 20 meter voor alle spelers en niet meer 30 meter. Als je dat veertig keer in een wedstrijd moet doen, dan scheelt dat nogal wat energie. Zeker als de wedstrijd zich in een hoog baltempo afspeelt. Echter met het op de juiste manier druk zetten op het middenveld en voorin, kun je ook de bal grotendeels aan één kant houden en het aantal verplaatsingen verminderen. Dus in dit opzicht voegt de omzetting naar een defensie met vijf spelers weinig toe als je het ergens anders op het veld slimmer doet.

Bovendien, zet je er een driemansmiddenveld voor (wat ook nogal eens zichtbaar is), dan zouden zij juist extra meters moeten kantelen en dat is in een hoog tempo niet te belopen. Alleen als je dan weer de afstanden vergroot tussen deze drie middenvelders, dan is het kantelen naar de buitenkant wel haalbaar. Echter dan is er veel meer ruimte voor passes in de as tussen de linies. Daarom zullen de buitenste verdedigers bij ballen aan de zijkant op het middenveld moeten uitstappen om dat te compenseren. Kortom, dan is het voordeel van de viermansverdediging direct weer weg.

Figuur 3: Vijfmansverdediging met driemansverdediging ervoor. Ruimte tussen middenvelders vergroot om het kantelen te kunnen belopen, maar ruimtes naar spitsen toe zijn daardoor groter.

Voordeel 3: Rugdekking van middenveld minder belangrijk

Stel dat één van beide backs op de bal wil verdedigen bij een tegenstander die tegen de zijlijn aan staat en/of wat hogerop staat. Er valt bij een viermansverdediging direct een gat tussen de betreffende vleugelverdediger en zijn drie collega’s uit de laatste linie. Zeker als gekeken wordt naar het feit dat in het topvoetbal de as met drie verdedigers dichtgehouden dient te worden. De overige drie “behoren” dus niet uit te stappen en ruimte voor het doel in de as af te dekken. Het gat dat ontstaat tussen een centrale verdediger en de uitstappende back moet ideaal gesproken gedicht worden door een middenvelder. Met vijf spelers achterin is er minder behoefte aan het dichten van het gat vanuit het middenveld. De rugdekking kan verzorgd worden door de extra verdediger. Maar ook hier kun je stellen dat de extra man die soms nodig is (om de ruimte te dekken) prima vanuit het middenveld te halen is. Zeker omdat deze ruimte niet altijd afgedicht hoeft te worden. Als het niet nodig is, dan staat er dus iemand die niet erg functioneel is en die meer naar voren geschoven kan worden.

Figuur 4: Viermansverdediging zoals in zonedekking het zijwaarts uitstappen van de back opgevangen dient te worden.

Figuur 5: Vijfmansverdediging waarbij zichtbaar is dat vanuit het middenveld niemand hoeft in te zakken. 3 staat er al.

Zonedekking tegenover mandekking

In Nederland heb ik nog nooit een team in een effectief uitgevoerde zonedekking zien spelen. Het gaat wat ver om uit te leggen hoe dat precies in elkaar steekt. Dat is een boek op zich. Het Napoli van trainer Sarri in het begin van het seizoen 2017-2018 was een voorbeeld van hoe het dichtbij perfectie komt. Enkele van de meest belangrijke richtlijnen voor de achterste linie (want daar gaat het hier om) zijn:

• Het gaat om ruimte verdedigen en niet een tegenstander. Deze ruimte verschuift met het spel mee.
• De onderlinge afstanden in de breedte worden gelijk gehouden, eventueel wat verkleind richting het doel of als er iemand uitstapt.
• De achterste linie speelt op lijn.
• Niet verder doordekken dan halverwege de afstand tot de linie voor je. Dan draag je over aan een middenvelder.
• In het centrum voor het doel behoud je altijd drie verdedigers.
• Als een back zijwaarts uitstapt (bij 4 verdedigers), dan moet een middenvelder de ruimte tussen de back en centrale verdediger opvullen.

De uitvoering van zonedekking vergt meer onderlinge communicatie in het veld dan bij mandekking. Wat ik hiermee wil zeggen is dat met vijf verdedigers op lijn in plaats van vier, de coördinatie nog lastiger wordt. Dat is dus een sterk nadeel van het werken met vijf man in de achterste lijn. Het op lijn blijven staan en de onderlinge afstanden bewaken, het overdragen van spelers vergt constante afstemming.

Wordt er wel doorgedekt vanuit de achterste linie in voorwaartse richting – en dat gebeurt nagenoeg altijd, zeker bij vijfmansverdedigingen – dan vervallen alle drie hierboven uitgelichte voordelen. Dus als er al sprake is van voordelen van een vijfmansverdediging, dan moet er wél in zonedekking gespeeld worden. Gaat er een of meerdere verdedigers in de mandekking uitzakkende spitsen volgen, dan worden de onderlinge afstanden juist groter, moet er meer gekanteld worden. Kortom dan is er bij voorbaat al geen sprake meer van voordelen.

Wat is dan de redenering vanuit trainers om te kiezen voor een vijfmansverdediging?

Het zou kunnen zijn dat een slecht uitgevoerde viermansverdediging wellicht meer mogelijkheden tot het corrigeren van fouten dichtbij het doel heeft? Misschien kunnen gewogen statistieken uitwijzen of dat vijfmansverdedigingen minder doelpunten tegen krijgen? Voor mij lijkt het erop dat het meestal hierom te doen is: Een team krijgt veel tegendoelpunten en er wordt een verdediger bij geplaatst in de hoop dat het verbetert. Maar zit er dan een gezonde gedachte achter of wordt de hype gevolgd? Is er het besef wat de voor- en nadelen zijn? Weten de coaches hoe de voordelen behouden kunnen blijven en hoe de nadelen beperkt kunnen worden? In plaats van dat de conventionele achterste linie van vier beter georganiseerd wordt door een effectieve manier van zonedekking aan te leren, wordt getracht het probleem te tackelen door een extra man bij te plaatsen. Voor beiden geldt dat het prima kan werken, maar dat vergt visie en duidelijke uitleg richting de spelers. Alleen de hype volgen is onvoldoende.

Artikel over tactiek Oranje tijdens WK 2014

https://voetbaltactieken.nl/2017/08/15/bronzen-herinnering-nederlands-elftal-2014/